Cuốn sách “Thiên nga đen: Xác suất cực nhỏ, tác động cực lớn” (The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable) của Nassim Nicholas Taleb tập trung vào việc khám phá bản chất và tác động của những sự kiện “Thiên nga đen” trong đời sống, kinh tế và xã hội. Nội dung chính của sách xoay quanh các điểm sau:
Định nghĩa “Thiên nga đen”: Taleb định nghĩa sự kiện Thiên nga đen là những sự kiện:
Nằm ngoài phạm vi dự kiến thông thường (hiếm gặp). Có tác động cực lớn. Được con người hợp lý hóa bằng những lời giải thích sau khi chúng xảy ra (dễ hiểu sau khi chúng đã xảy ra, nhưng không thể dự đoán trước khi xảy ra).
Tính không thể dự đoán được: Cuốn sách lập luận rằng những sự kiện quan trọng và có ảnh hưởng nhất trong lịch sử và thế giới hiện đại lại là những sự kiện không thể đoán trước được. Chúng ta thường quá tự tin vào khả năng dự báo dựa trên dữ liệu trong quá khứ mà bỏ qua khả năng xảy ra những biến cố cực đoan.
Sai lầm của việc dùng dữ liệu quá khứ để dự đoán tương lai: Taleb phê phán mạnh mẽ việc chỉ dựa vào các mô hình thống kê truyền thống và dữ liệu lịch sử để dự đoán tương lai, đặc biệt là trong các lĩnh vực phức tạp như tài chính. Ông cho rằng phương pháp này bỏ qua khả năng xuất hiện của những “Thiên nga đen” và tạo ra cảm giác an toàn giả tạo.
Thiên kiến nhận thức của con người: Tác giả chỉ ra những thiên kiến bẩm sinh của con người khiến chúng ta ít nhận ra hoặc đánh giá thấp khả năng xảy ra các sự kiện Thiên nga đen, ví dụ như xu hướng tìm kiếm bằng chứng xác nhận cho niềm tin của mình (confirmation bias) và ảo tưởng về sự hiểu biết (narrative fallacy) – việc tạo ra những câu chuyện mạch lạc để giải thích các sự kiện ngẫu nhiên.
Thế giới “Extremistan” và “Mediocristan”: Taleb phân loại các lĩnh vực thành hai loại: “Mediocristan” nơi các giá trị thường tập trung quanh mức trung bình và các biến động cực đoan ít xảy ra (ví dụ: chiều cao, cân nặng) và “Extremistan” nơi các sự kiện cực đoan có thể xảy ra và có tác động rất lớn, làm thay đổi đáng kể tổng thể (ví dụ: thị trường chứng khoán, sự thành công của một cuốn sách). Các sự kiện Thiên nga đen chủ yếu tồn tại trong “Extremistan”.
Đối phó với Thiên nga đen: Thay vì cố gắng dự đoán Thiên nga đen (điều mà Taleb cho là bất khả thi), cuốn sách đề xuất tập trung vào việc xây dựng sự vững chãi (robustness) và khả năng chống chịu (antifragility) trước những cú sốc bất ngờ. Điều này bao gồm việc chuẩn bị cho nhiều kịch bản có thể xảy ra, không đặt cược quá nhiều vào một giả định duy nhất và luôn cảnh giác với những rủi ro tiềm ẩn.
Tóm lại, “Thiên nga đen” là một cuốn sách thách thức mạnh mẽ quan niệm truyền thống về xác suất, rủi ro và khả năng dự đoán. Nó nhấn mạnh vai trò to lớn của những sự kiện hiếm gặp, khó lường nhưng có tác động khủng khiếp, đồng thời chỉ ra những hạn chế trong tư duy của con người khi đối diện với sự ngẫu nhiên cực đoan. Cuốn sách khuyến khích chúng ta nên tập trung vào việc giảm thiểu sự mong manh trước những điều không thể biết hơn là cố gắng dự đoán những điều không thể.