Xuân Lan
Member
Trí tuệ nhân tạo (AI) đang định hình lại thế giới với tốc độ chóng mặt, từ trợ lý ảo đến xe tự lái và chẩn đoán y tế. Tuy nhiên, đằng sau sự tiến bộ này là một "cơn khát" năng lượng khổng lồ từ các trung tâm dữ liệu (data centers) hỗ trợ AI. Theo các dự báo mới nhất, nhu cầu điện từ data centers toàn cầu có thể tăng hơn gấp đôi vào năm 2030, đạt khoảng 945 terawatt-giờ (TWh), tương đương lượng điện của một quốc gia lớn như Nhật Bản. Tại Mỹ, con số này có thể chiếm đến 9% tổng nhu cầu điện quốc gia vào năm 2035, dẫn đến chi phí điện tăng vọt và áp lực lên lưới điện cũ kỹ. Cuộc đua cung cấp năng lượng không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn là yếu tố quyết định sự thịnh vượng kinh tế của các quốc gia. Bài viết này sẽ phân tích sâu về nguyên nhân, tác động toàn cầu, và các giải pháp để vượt qua thách thức này, dựa trên dữ liệu từ nhiều nguồn uy tín quốc tế.
Lịch sử và tiến bộ công nghệ đẩy mạnh nhu cầu năng lượng
Ý tưởng về AI không phải mới mẻ, bắt nguồn từ những năm 1950 khi Alan Turing đề xuất thử nghiệm để máy tính có thể "giả dạng" con người. Tuy nhiên, AI chỉ thực sự bùng nổ nhờ các đột phá gần đây. Mô hình Transformer từ Google năm 2017 đã cách mạng hóa xử lý ngôn ngữ tự nhiên, dẫn đến sự ra đời của AI tạo sinh như ChatGPT. Kết hợp với sức mạnh tính toán từ chip chuyên dụng, chẳng hạn như nền tảng Blackwell của Nvidia ra mắt năm 2024, AI đang đạt hiệu suất cao hơn bao giờ hết. Blackwell với 208 tỷ bóng bán dẫn có thể hỗ trợ mô hình lên đến 27 nghìn tỷ tham số, nhanh hơn 30 lần so với thế hệ trước và tiết kiệm năng lượng lên đến 25 lần nhờ kiến trúc mới. Dù vậy, việc đào tạo và suy luận AI vẫn tiêu tốn năng lượng khổng lồ: một mô hình lớn có thể dùng điện tương đương hàng nghìn hộ gia đình trong vài tuần.
Sự phát triển này làm bùng nổ nhu cầu data centers. Theo Goldman Sachs, nhu cầu điện từ data centers toàn cầu dự kiến tăng 165% vào năm 2030 so với 2023, chủ yếu do AI. Tại Mỹ, Deloitte ước tính công suất điện cho AI data centers có thể tăng từ 4 GW năm 2024 lên 123 GW năm 2035, gấp hơn 30 lần. Một data center AI có thể tiêu thụ 20-50 MW, so với 5-10 MW của loại truyền thống, dẫn đến hóa đơn điện tăng vọt – ví dụ, giá điện bán buôn ở một số khu vực Mỹ đã tăng 267% trong 5 năm qua. Trên toàn cầu, AI có thể chiếm 35-50% tiêu thụ điện của data centers vào năm 2030, từ mức 5-15% hiện nay.
Tác động toàn cầu và thách thức đối với lưới điện
Áp lực năng lượng không giới hạn ở Mỹ. Ở châu Âu, EU đang đối mặt với nhu cầu tăng cao từ data centers, dẫn đến việc tái phân loại năng lượng hạt nhân là "xanh" để hỗ trợ phát triển. Trung Quốc, dẫn đầu về sản xuất pin mặt trời, dự kiến data centers sẽ chiếm phần lớn tăng trưởng điện quốc gia, với AI thúc đẩy nhu cầu lên đến 50%. Ấn Độ và châu Phi cận Sahara cũng đang chứng kiến sự bùng nổ, nhưng hạ tầng yếu kém có thể làm chậm tiến độ. Theo IMF, nhu cầu điện từ AI có thể thêm 1.7 gigatons khí thải nhà kính toàn cầu từ 2025 nếu không thay đổi chính sách. Tác động môi trường đáng lo ngại: data centers tiêu thụ nước khổng lồ cho làm mát, và nếu phụ thuộc vào than đá, chúng sẽ làm tăng phát thải CO2. Một báo cáo từ MIT cho thấy AI có thể dùng điện tương đương 22% hộ gia đình Mỹ hàng năm nếu không kiểm soát.
Lưới điện toàn cầu đang căng thẳng. Tại Mỹ, các khu vực như Bắc Virginia cần điện tương đương nhiều nhà máy hạt nhân, nhưng lưới điện cũ kỹ khiến việc mở rộng chậm trễ. Texas dự kiến đầu tư 65 tỷ USD đến 2035 để nâng cấp. Toàn cầu, nhu cầu điện từ data centers có thể đạt 300-400 TWh/năm vào 2030, tương đương 53% điện của EU hiện nay. Sự biến động nhu cầu từ AI – cao đột biến khi đào tạo mô hình – có thể gây mất ổn định lưới, đòi hỏi giải pháp lưu trữ như pin lithium-ion. Các bài đăng trên X từ chuyên gia đầu tư nhấn mạnh rằng năng lượng đang trở thành "rào cản lớn nhất" cho AI, với data centers chiếm đến 40% nhu cầu điện mới đến 2030.
Các giải pháp và cơ hội phát triển bền vững
Để vượt qua thách thức, cần các giải pháp đa chiều. Đầu tiên là tối ưu hóa công nghệ AI. Các mô hình nhỏ hơn, hiệu quả hơn như những gì Stanford AI Index 2025 đề cập, có thể giảm chi phí suy luận mà không mất hiệu suất. Nvidia đang dẫn đầu với chip tiết kiệm năng lượng, giảm tiêu thụ lên đến 25 lần. Thứ hai, chuyển sang năng lượng sạch: Google và Microsoft cam kết sử dụng 100% năng lượng tái tạo cho data centers, với kế hoạch đầu tư hàng tỷ USD vào mặt trời và gió. Tuy nhiên, tính gián đoạn của tái tạo đòi hỏi hỗ trợ từ khí đốt tự nhiên và hạt nhân. Lò phản ứng hạt nhân nhỏ (SMRs) đang được khám phá, với Mỹ dự kiến triển khai từ 2030.
AI cũng có thể là giải pháp cho chính vấn đề năng lượng. Công nghệ này giúp dự đoán và tối ưu hóa lưới điện, giảm lãng phí lên đến 20% qua phân tích dữ liệu thời gian thực. Các chiến lược khác bao gồm làm mát hiệu quả hơn (sử dụng chất lỏng thay vì không khí), chọn vị trí data centers gần nguồn năng lượng tái tạo, và sử dụng edge computing để giảm tải trung tâm. Theo Penn State, tối ưu hóa thuật toán có thể giảm footprint môi trường mà không ảnh hưởng tiến bộ. Doanh nghiệp nên thực hiện kiểm toán năng lượng, áp dụng phần cứng tiết kiệm, và ký hợp đồng năng lượng cố định.
Từ góc nhìn kinh tế, cuộc đua này mở ra cơ hội đầu tư. Đồng, uranium, và lithium sẽ tăng nhu cầu do mở rộng lưới và pin lưu trữ. Các quốc gia như Malaysia đang triển khai siêu máy tính Blackwell để thu hút đầu tư, trong khi Trung Quốc dẫn đầu sản xuất năng lượng sạch. Lịch sử cho thấy tiến bộ công nghệ thường vượt qua rào cản, như internet đã làm thay đổi thế giới dù ban đầu bị nghi ngờ.
Thời đại AI mang lại tiềm năng vô hạn nhưng cũng đặt ra thách thức năng lượng nghiêm trọng, với nhu cầu điện tăng vọt có thể làm căng thẳng lưới toàn cầu và tăng phát thải nếu không hành động. Tuy nhiên, qua tối ưu hóa công nghệ, đầu tư năng lượng sạch và sử dụng AI để quản lý năng lượng, chúng ta có thể biến thách thức thành cơ hội. Các quốc gia dẫn đầu sẽ là những nơi có nguồn điện đáng tin cậy, giá rẻ và bền vững, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Để thành công, cần sự hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng quốc tế. Nếu thích ứng kịp thời, AI không chỉ là công cụ mà còn là động lực cho một tương lai xanh hơn, thịnh vượng hơn.
Ý tưởng về AI không phải mới mẻ, bắt nguồn từ những năm 1950 khi Alan Turing đề xuất thử nghiệm để máy tính có thể "giả dạng" con người. Tuy nhiên, AI chỉ thực sự bùng nổ nhờ các đột phá gần đây. Mô hình Transformer từ Google năm 2017 đã cách mạng hóa xử lý ngôn ngữ tự nhiên, dẫn đến sự ra đời của AI tạo sinh như ChatGPT. Kết hợp với sức mạnh tính toán từ chip chuyên dụng, chẳng hạn như nền tảng Blackwell của Nvidia ra mắt năm 2024, AI đang đạt hiệu suất cao hơn bao giờ hết. Blackwell với 208 tỷ bóng bán dẫn có thể hỗ trợ mô hình lên đến 27 nghìn tỷ tham số, nhanh hơn 30 lần so với thế hệ trước và tiết kiệm năng lượng lên đến 25 lần nhờ kiến trúc mới. Dù vậy, việc đào tạo và suy luận AI vẫn tiêu tốn năng lượng khổng lồ: một mô hình lớn có thể dùng điện tương đương hàng nghìn hộ gia đình trong vài tuần.
Sự phát triển này làm bùng nổ nhu cầu data centers. Theo Goldman Sachs, nhu cầu điện từ data centers toàn cầu dự kiến tăng 165% vào năm 2030 so với 2023, chủ yếu do AI. Tại Mỹ, Deloitte ước tính công suất điện cho AI data centers có thể tăng từ 4 GW năm 2024 lên 123 GW năm 2035, gấp hơn 30 lần. Một data center AI có thể tiêu thụ 20-50 MW, so với 5-10 MW của loại truyền thống, dẫn đến hóa đơn điện tăng vọt – ví dụ, giá điện bán buôn ở một số khu vực Mỹ đã tăng 267% trong 5 năm qua. Trên toàn cầu, AI có thể chiếm 35-50% tiêu thụ điện của data centers vào năm 2030, từ mức 5-15% hiện nay.
Tác động toàn cầu và thách thức đối với lưới điện
Áp lực năng lượng không giới hạn ở Mỹ. Ở châu Âu, EU đang đối mặt với nhu cầu tăng cao từ data centers, dẫn đến việc tái phân loại năng lượng hạt nhân là "xanh" để hỗ trợ phát triển. Trung Quốc, dẫn đầu về sản xuất pin mặt trời, dự kiến data centers sẽ chiếm phần lớn tăng trưởng điện quốc gia, với AI thúc đẩy nhu cầu lên đến 50%. Ấn Độ và châu Phi cận Sahara cũng đang chứng kiến sự bùng nổ, nhưng hạ tầng yếu kém có thể làm chậm tiến độ. Theo IMF, nhu cầu điện từ AI có thể thêm 1.7 gigatons khí thải nhà kính toàn cầu từ 2025 nếu không thay đổi chính sách. Tác động môi trường đáng lo ngại: data centers tiêu thụ nước khổng lồ cho làm mát, và nếu phụ thuộc vào than đá, chúng sẽ làm tăng phát thải CO2. Một báo cáo từ MIT cho thấy AI có thể dùng điện tương đương 22% hộ gia đình Mỹ hàng năm nếu không kiểm soát.
Lưới điện toàn cầu đang căng thẳng. Tại Mỹ, các khu vực như Bắc Virginia cần điện tương đương nhiều nhà máy hạt nhân, nhưng lưới điện cũ kỹ khiến việc mở rộng chậm trễ. Texas dự kiến đầu tư 65 tỷ USD đến 2035 để nâng cấp. Toàn cầu, nhu cầu điện từ data centers có thể đạt 300-400 TWh/năm vào 2030, tương đương 53% điện của EU hiện nay. Sự biến động nhu cầu từ AI – cao đột biến khi đào tạo mô hình – có thể gây mất ổn định lưới, đòi hỏi giải pháp lưu trữ như pin lithium-ion. Các bài đăng trên X từ chuyên gia đầu tư nhấn mạnh rằng năng lượng đang trở thành "rào cản lớn nhất" cho AI, với data centers chiếm đến 40% nhu cầu điện mới đến 2030.
Các giải pháp và cơ hội phát triển bền vững
Để vượt qua thách thức, cần các giải pháp đa chiều. Đầu tiên là tối ưu hóa công nghệ AI. Các mô hình nhỏ hơn, hiệu quả hơn như những gì Stanford AI Index 2025 đề cập, có thể giảm chi phí suy luận mà không mất hiệu suất. Nvidia đang dẫn đầu với chip tiết kiệm năng lượng, giảm tiêu thụ lên đến 25 lần. Thứ hai, chuyển sang năng lượng sạch: Google và Microsoft cam kết sử dụng 100% năng lượng tái tạo cho data centers, với kế hoạch đầu tư hàng tỷ USD vào mặt trời và gió. Tuy nhiên, tính gián đoạn của tái tạo đòi hỏi hỗ trợ từ khí đốt tự nhiên và hạt nhân. Lò phản ứng hạt nhân nhỏ (SMRs) đang được khám phá, với Mỹ dự kiến triển khai từ 2030.
AI cũng có thể là giải pháp cho chính vấn đề năng lượng. Công nghệ này giúp dự đoán và tối ưu hóa lưới điện, giảm lãng phí lên đến 20% qua phân tích dữ liệu thời gian thực. Các chiến lược khác bao gồm làm mát hiệu quả hơn (sử dụng chất lỏng thay vì không khí), chọn vị trí data centers gần nguồn năng lượng tái tạo, và sử dụng edge computing để giảm tải trung tâm. Theo Penn State, tối ưu hóa thuật toán có thể giảm footprint môi trường mà không ảnh hưởng tiến bộ. Doanh nghiệp nên thực hiện kiểm toán năng lượng, áp dụng phần cứng tiết kiệm, và ký hợp đồng năng lượng cố định.
Từ góc nhìn kinh tế, cuộc đua này mở ra cơ hội đầu tư. Đồng, uranium, và lithium sẽ tăng nhu cầu do mở rộng lưới và pin lưu trữ. Các quốc gia như Malaysia đang triển khai siêu máy tính Blackwell để thu hút đầu tư, trong khi Trung Quốc dẫn đầu sản xuất năng lượng sạch. Lịch sử cho thấy tiến bộ công nghệ thường vượt qua rào cản, như internet đã làm thay đổi thế giới dù ban đầu bị nghi ngờ.
Thời đại AI mang lại tiềm năng vô hạn nhưng cũng đặt ra thách thức năng lượng nghiêm trọng, với nhu cầu điện tăng vọt có thể làm căng thẳng lưới toàn cầu và tăng phát thải nếu không hành động. Tuy nhiên, qua tối ưu hóa công nghệ, đầu tư năng lượng sạch và sử dụng AI để quản lý năng lượng, chúng ta có thể biến thách thức thành cơ hội. Các quốc gia dẫn đầu sẽ là những nơi có nguồn điện đáng tin cậy, giá rẻ và bền vững, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Để thành công, cần sự hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng quốc tế. Nếu thích ứng kịp thời, AI không chỉ là công cụ mà còn là động lực cho một tương lai xanh hơn, thịnh vượng hơn.
P.A.T (NASTIS)
Nguồn: Cổng Thông tin điện tử Cục Thông tin, Thống kê
Nguồn: Cổng Thông tin điện tử Cục Thông tin, Thống kê